این نوشتار تلفیقی از تجربیات من در زمینه آینده نگاری و استفاده از منابع این حوزه است. نوشتار طولانی است و به همین خاطر سعی شده است تا در سه قسمت ارائه شود.
- روایت نخست: آینده نگاری استراتژیک چیست؟،
- روایت دوم: پیاده سازی آینده نگاری استراتژیک و
- روایت سوم: مثال هایی از آینده نگاری استراتژیک.
آینده نگاری راهبردی یا آینده نگاری استراتژیک رشته‌ای با اهمیتی فزاینده برای کسب و کارهایی است که در دنیایی دائماً در حال تغییر و غیرقابل‌پیش‌بینی به دنبال رقابت و پیروزی هستند. در شالوده‌ی خود، آینده نگاری استراتژیک یک رویکرد سیستماتیک و ساختار یافته برای پیش‌بینی و شکل دادن به آینده است.
با استفاده از طیف وسیعی از ابزارها و تکنیک‌ها برای تجزیه و تحلیل روندها، شناسایی اختلالات بالقوه و بررسی سناریوهای متعدد، آینده‌نگاری استراتژیک سازمان‌ها را قادر می‌سازد تا در پاسخ به چالش‌ها و فرصت‌های در حال ظهور، فعال‌تر و چابک‌تر باشند. این راهنما با بررسی مفاهیم و ابزارهای کلیدی آینده‌نگاری استراتژیک، دستورالعمل‌هایی عملی برای ادغام آن‌ها در استراتژی‌های شما ارائه می‌کند.
مطالعه بیشتر: بررسی رابطه‌ی میان آینده‌نگاری و استراتژی
روایت نخست: آینده‌نگاری استراتژیک چیست؟
این بخش، به تعریف آینده‌نگاری استراتژیک می‌پردازد و اصولی کلیدی که این حوزه را از سایر شیوه‌های آینده‌محور متمایز می‌کند، بررسی می‌نماید. ما همچنین ابزارها و تکنیک‌های رایج مورد استفاده در آینده‌نگاری استراتژیک را معرفی می‌کنیم تا به سازمان‌ها کمک کنیم درک دقیق‌تری از محرک‌های تغییر و گستره‌ی آینده‌های ممکن ایجاد کنند.
تعریف آینده‌نگاری استراتژیک
آینده‌نگاری استراتژیک فرآیندی نظام‌مند برای جمع‌آوری اطلاعات مربوط به آینده از طریق فعالیت‌های پویش محیطی برای برون‌یابی سناریوهای قابل قبول مختلف است که می‌تواند برای توسعه‌ی استراتژی‌های یک سازمان مفید باشد. سازمان‌ها می‌توانند از طریق این سناریوها، فرصت‌ها و چالش‌های آینده را پیش‌بینی کرده و برای آن‌ها آماده شوند و برنامه‌ریزی و اهداف نوآوری خود را بر این اساس هماهنگ کنند.
تفاوت آینده‌نگاری استراتژیک و پیش‌بینی
از آنجایی که آینده‌نگاری استراتژیک و پیش‌بینی (forecasting) هر دو شامل پیش نگری و آمادگی برای مواجهه با رویدادهای آینده می‌شوند، شباهت‌هایی با یکدیگر دارند، با این حال بین این دو تفاوت‌های کلیدی نیز وجود دارد.
پیش بینی بیشتر بر رویداده‌های کمّی و برون‌یابی روندها تمرکز می‌کند و به دنبال پیش‌بینی محتمل‌ترین نتیجه بر اساس الگوهای گذشته است. از سوی دیگر، آینده‌نگاری راهبردی رویکرد جامع‌تری است که طیف وسیع‌تری از عوامل، از جمله داده‌های کیفی، بینش متخصصان و سناریوهای متعدد را در نظر می‌گیرد. هدف آینده‌نگاری راهبردی به جای تمرکز بر یک نتیجه آتی، ایجاد درک عمیق‌تر از محرک‌های تغییر و آینده‌های ممکنِ مختلف است. این امر به سازمان‌ها اجازه می‌دهد تا در شرایط عدم اطمینان با توسعه‌ی استراتژی‌هایی که می‌توانند با ظهور اطلاعات جدید تنظیم و اصلاح شوند، چابک‌تر و سازگارتر باشند.
تفاوت آینده‌نگاری استراتژیک و آینده‌نگاری مستمر
در حالی که هم آینده‌نگاری استراتژیک و هم آینده‌نگاری مستمر (continuous foresight) بر پیش‌بینی و شکل‌دهی آینده تمرکز دارند، در رویکرد و فراوانی مشارکت متفاوت هستند.
آینده‌نگاری استراتژیک معمولاً فرآیندی ساختارمندتر و نظام‌مند است که شامل درگیر شدن دوره‌ای در فعالیت‌های آینده‌نگاری، مانند برنامه‌ریزی سناریو یا تحلیل روند، برای آگاه سازی تصمیم‌گیری استراتژیک سازمان است و اغلب در پاسخ به رویدادهای خاص یا نقاط عطف راهبردی، مانند عرضه‌ی یک محصول جدید یا ورود یک رقیب جدید به بازار بکار گرفته می‌شود.
از سوی دیگر، آینده‌نگاری مستمر یک فرآیند مداوم و تکراری است که شامل بررسی منظم محیط برای سیگنال‌های تغییر و فرصت‌های نوآوری است. آینده‌نگاری مستمر، به‌جای تحریک شدن توسط رویدادهای خاص، تلاشی پیشگیرانه و مداوم برای به‌روز نگه داشتن روندها و فناوری‌های نوظهور و شناسایی بر هم زنندگان بالقوه قبل از تهدید سازمان است.
آینده‌نگاری راهبردی بیشتر واکنشی و اپیزودیک است، در حالی که آینده‌نگاری مستمر، فعال و مداوم است. هر دو رویکرد به خودی خود ارزشمند هستند و سازمان‌ها ممکن است بسته به نیازها و اهداف خاص خود، یکی یا ترکیبی از هر دو را اتخاذ کنند.
تفاوت آینده‌نگاری استراتژیک و برنامه‌ریزی آینده
آینده‌نگاری استراتژیک و برنامه‌ریزی آینده (future planning) دو رویکرد متمایز اما مکمل برای پیش‌بینی و شکل دادن به آینده هستند.
فرآیند آینده‌نگاری استراتژیک شامل اسکن محیط خارجی برای شناسایی سیگنال‌های تغییر، شناسایی روندهای نوظهور و اخلالگران بالقوه و بررسی سناریوهای متعدد برای بهبود تصمیم‌گیری راهبردی است. این فرآیند یک رویکرد آینده نگر است که به دنبال پیش‌نگری و آماده سازی برای آینده‌های مختلف ممکن است.
از سوی دیگر، برنامه‌ریزی آینده بیشتر بر توسعه‌ی چشم اندازی روشن و مشخص از آینده و سپس تدوین برنامه‌ای برای دستیابی به آن چشم انداز متمرکز است و اغلب زمانی بکار گرفته می‌شود که وضعیت آینده‌ی مطلوب به خوبی تعریف شده باشد؛ مانند هدف یک شرکت برای دستیابی به سطح معینی از رشد درآمد یا سهم بازار. برنامه‌ریزی آینده معمولاً شامل یک فرآیند برنامه‌ریزی دقیق‌تر و عملیاتیتر است که بر مراحل مورد نیاز برای دستیابی به وضعیت مطلوب آینده تمرکز دارد.
در اصل، آینده‌نگاری استراتژیک رویکردی اکتشافی و سناریو محور برای پیش نگری آینده است، در حالی که برنامه‌ریزی آینده بیشتر تجویزی است و بر دستیابی به وضعیت خاصی از آینده متمرکز است.
مطالعه بیشتر: در شرایط بحران، آینده نگاری استراتژیک به کمک می‌شتابد
تفاوت آینده‌نگاری راهبردی و آینده‌نگاری سازمانی
هدف هر دو رویکرد کمک به سازمان‌ها برای عبور از عدم قطعیت و آماده شدن برای حوادث مختلف است. آینده‌نگاری راهبردی معمولاً بر استراتژی کلی سازمان متمرکز است و اغلب توسط مدیران سطح بالا هدایت می‌شود. این رویکرد شامل یک فرآیند ساختار یافته و نظام‌مند از اسکن محیط خارجی برای سیگنال‌های تغییر، شناسایی روندهای نوظهور و اخلالگران بالقوه و کاوش سناریوهای متعدد برای اطلاع از تصمیم‌گیری راهبردی است.
از سوی دیگر، آینده‌نگاری سازمانی معمولاً بیشتر بر واحدهای تجاری خاص یا عملکردهای سازمانی متمرکز است. این رویکرد شامل فرآیند مشابهی از پویش محیط خارجی برای سیگنال‌های تغییر است، اما با تمرکز هدفمندتر و تاکتیکی‌تر بر واحد تجاری یا یک عملکرد خاص. در حالی که آینده‌نگاری راهبردی بیشتر از بالا به پایین و استراتژیک است، آینده‌نگاری شرکتی اغلب از پایین به بالا و تاکتیکی‌تر است. هر دو رویکرد برای سازمان‌ها مهم هستند تا درک دقیق‌تری از محرک‌های تغییر و گستره‌ی آینده‌های احتمالی ایجاد کنند و ظرفیت انطباق و پیشرفت در یک محیط به سرعت در حال تغییر را ایجاد کنند.
اصول کلیدی آینده‌نگاری راهبردی
آینده‌نگاری راهبردی توسط چندین اصل کلیدی هدایت می‌شود که مبنای رویکرد آن برای پیش‌نگری آینده است. این اصول عبارتند از:
آینده‌نگاری استراتژیک سیستم‌های پیچیده و وابسته به هم را در نظر می‌گیرد که آینده را شکل می‌دهند و به دنبال درک چگونگی تعامل روندهای مختلف و محرک‌های تغییر است.
آینده‌نگاری استراتژیک شامل یک رویکرد آینده نگر است که به دنبال پیش‌نگری و آمادگی برای آینده‌های مختلفِ ممکن است، نه صرفاً واکنش نشان دادن به رویدادها در حین وقوع.
آینده‌نگاری استراتژیک از برنامه‌ریزی سناریو برای کشف آینده‌های قابل قبولِ متعدد و شناسایی عدم قطعیت‌های کلیدی و عواملی حیاتی که می‌توانند آینده را شکل دهند، استفاده می‌کند.
آینده‌نگاری استراتژیک تاکید دارد که شکل‌دهی به آینده، فرآیندی مشارکتی باشد که با درگیر کردن ذی‌نفعان و دیدگاه‌های مختلف همراه است.
آینده‌نگاری استراتژیک در نهایت بر اقدام متمرکز است و به دنبال آگاهی دادن به تصمیم‌گیری استراتژیک است که می‌تواند به سازمان‌ها کمک کند تا با تغییرات سازگاری بهتری داشته باشند و آینده‌ی مطلوب خود را شکل دهند.
با پیروی از این اصول، سازمان‌ها می‌توانند رویکردی قوی‌تر و مؤثرتر برای شکل‌دهی به آینده ایجاد کنند و ظرفیت عبور از عدم قطعیت و پیچیدگی را با چابکی و انعطاف‌پذیری بیشتر توسعه دهند.
چرا آینده‌نگاری استراتژیک اهمیت دارد؟
آینده‌نگاری استراتژیک در چشم‌انداز کسب و کاری که به سرعت در حال تغییر است، اهمیت بالایی دارد. روزهایی که مزیت پایدار به تنهایی می‌توانست موفقیت بلندمدت را تضمین کند، گذشته است. در مواجهه با پیشرفت‌های بی‌سابقه‌ی فناوری، تغییر تمایلات مشتریان و پویایی‌های غیرقابل پیش‌بینی بازار، سازمان‌ها باید ذهنیت سازگاری و چابکی را به آغوش بکشند.
آینده‌نگاری راهبردی، کسب و کارها را قادر می‌سازد تا عدم قطعیت‌های آینده را پیش‌نگری کرده، از آن عبور کنند و جست و جو برای مزیت پایدار را به جست و جو برای مزیت گذرا تبدیل می‌کند.
با پویش فعالانه افق برای روندهای نوظهور، اختلالات بالقوه و فرصت‌های استفاده نشده، شرکت‌ها می‌توانند خود را جلوتر از رقبا قرار دهند.
مزایای کلیدی آینده‌نگاری استراتژیک عبارتند از:
- تصمیم‌گیری بهبودیافته به سازمان‌ها درک قوی‌تری از آینده می‌دهد و آن‌ها را قادر می‌سازد تا چالش‌های بالقوه را پیش‌نگری کرده و برای آن آماده شوند. نمودار زیر نشان می‌دهد که در چه موقعیتی، چه روش‌های آینده‌نگری استراتژیکی می‌توانند به شما در تصمیم‌گیری درست کمک کنند.
بسته به اینکه دانش شما از آنچه برای موفقیت در آینده لازم است بالا یا پایین باشد و بسته به اینکه کنترل ما بر وسعت و حدودی که می‌توانیم بر نتایج تأثیرگذار باشیم یا دامنه‌ی نتایج ممکن را پیش‌بینی کنیم، چقدر است؛ روش‌های مختلفی برای استفاده وجود دارد. دانستن اینکه چه نوع تصمیمی باید بگیرید، به شما در انتخاب روش مناسب کمک می‌کند.
- پیش‌نگری روندها و اختلالات آینده به سازمان‌ها کمک می‌کند تا موقعیت بهتری برای سازگاری و پیشرفت در یک محیطِ با سرعت تغییر بالا پیدا کنند.
- شناسایی بهتر فرصت‌ها و تهدیدها به توسعه‌ی استراتژی‌های پیشگیرانه کمک می‌کند که می‌تواند خطرات را کاهش داده و فرصت‌ها را برای رشد و نوآوری به حداکثر برساند.
- پرورش فرهنگ نوآوری و یادگیری و افزایش چابکی و انعطاف‌پذیری سازمانی با درگیر کردن دیدگاه‌های متنوع و بررسی احتمالات جدید، می‌تواند به سازمان‌ها کمک کند تا به طور مؤثری از عدم قطعیت و پیچیدگی عبور کنند.
ابزارهای رایج آینده‌نگاری استراتژیک
ابزارها و تکنیک‌های متعددی در آینده‌نگاری استراتژیک استفاده می‌شود تا به سازمان‌ها کمک کند بینش‌هایی در مورد آینده‌ها به دست آورند و تصمیماتی آگاهانه بگیرند. رایج ترین این ابزارها عبارتند از:
پویش محیطی قابلیت رصد محیط (کسب و کار) به صورت جامع و پیوسته است. این کار شامل نظارت و تجزیه و تحلیل روندها و محرک‌های تغییر در محیط‌های خارجی مانند محیط‌های فناوری، سیاست، اقتصاد و عوامل اجتماعی برای شناسایی فرصت‌ها و تهدیدهای بالقوه است.
تصمیم‌گیران کلیدی، رهبران نوآوری و استراتژیست‌ها معمولاً از سناریونگاری برای ایجاد تمرکز در فعالیت‌های آینده نگاری استفاده می کنند. این کار شامل ایجاد سناریوهای قابل قبولِ متعدد از آینده بر اساس مفروضات مختلف و محرک‌های تغییر است که آن‌ها را به پیش‌نگری مناسب تقابلات، ارزیابی فرصت‌های نوآوری و اطلاع یافتن از پاسخ‌های پیشگیرانه مجهز می‌کند.
رادارهای روند و رادارهای فناوری از قدرتمندترین ابزارها در آینده‌نگاری هستند. آن‌ها به راحتی قابل فهم هستند، آینده‌نگری را ملموس می‌کنند و تصمیم‌گیری جمعی و گزارش‌دهی به مدیریت را بهبود می‌بخشند.
این روش شامل جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل نظرات خبرگان در مورد یک موضوع خاص یا روند آینده برای درک بهتر نتایج احتمالی و توسعه‌ی استراتژی‌های آگاهانه است.
پویش افق در مورد شناسایی و تجزیه و تحلیل روندهای نوظهور و سیگنال‌های ضعیفی است که می‌تواند در دراز مدت تأثیر قابل توجهی بر سازمان داشته باشد.
پس‌نگری عبارت است از تجسم وضعیت مطلوب آینده و سپس برگشت به زمان حال از این آینده‌ی مطلوب به منظور شناسایی اقدامات مورد نیاز برای دستیابی به آن چشم‌انداز.
این روش شامل شناسایی و تجزیه و تحلیل الگوها و روندها در داده‌ها در طی زمان به منظور به‌دست‌آوردن بینش در مورد تحولات بالقوه‌ی آینده است.
دیدگاهتان را بنویسید