درآمدی بر مفهوم آینده‌های انتگرال

چنین نموداری به پژوهشگر کمک می‌کند مفهوم آینده‌ی واحد را نفی کند و متوجه شود که اصول و حقایق مختلف در حوزه‌های متفاوت همگی در شکل دادن به آینده نقش دارند. این روش اصل همه‌جانبه بودن آینده‌پژوهی را رعایت کرده است تا نتیجه‌ی آینده‌پژوهی از صحت بیشتری برخوردار باشد. آینده‌پژوهان به همین صورت برای آینده به راه‌حل‌های خلاقانه‌تری دست پیدا می‌کنند. ناقص بودن دانش‌های مختلف از آن جا ریشه می‌گیرد که این دانش‌ها به یک یا چند تا از این چهار بخش توجه ندارند. برای نمونه دانش‌هایی که فقط به امور عینی می‌پردازند و از مسائل ذهنی غافل می‌مانند، کاملا سمت چپ این چارچوب را از یاد برده‌اند. بحران‌های معنویت در چنین شرایطی به وجود می‌آید که به سمت چپ توجهی نداریم.

 حل مسئله به روش انتگرال رویدادهای هر چهار بخش را در نظر می‌گیرد؛ برای نمونه مسائل فرهنگی، قوانین، زیرساخت‌های اجتماعی، رفتار، کنش‌ها و مهارت‌های افراد‌ و ساختارهای اجتماعی در تحلیل آینده به کار می‌روند. از این رو آینده‌پژوهان به کمک آینده‌های انتگرال تنها نشانه‌های بیرونی تغییر را در نظر نمی‌گیرند؛ بلکه برای موقعیت‌های مختلف رویکردهای متفاوت پیدا می‌کنند و پذیرای انواع دیدگاه‌ها و تفسیرها هستند. البته آینده‌پژوهان باید مراقب باشند چهارگانه‌ی این انتگرال را بیش از حد عینی نبینند و بدانند که این چهارگانه ابزار تحلیل و تفکر هستند و وجود خارجی ندارند. همچنین آنان باید توجه داشته باشند که کسب مهارت در زمینه‌ی آینده‌های انتگرال به زمان و تلاش فراوان نیاز دارد و این روش نمی‌تواند راه‌حل‌های سریع و فوری ارائه دهد.

به کارگیری آینده‌های انتگرال نیازمند فراتحلیل است. الگوهای آینده و روابط پویای میان آن‌ها زمانی برای آینده‌پژوه روشن می‌شوند که این الگوها را در رابطه با نیازهای جامعه و تغییراتشان در راستای جامعه در نظر می‌گیرد. فراتحلیل در آینده‌های انتگرال بدین معناست که آینده‌پژوه تک تک الگوهای آینده و روابط میان آن‌ها را توصیف می‌کند و به این پرسش پاسخ می‌دهد که این الگوها می‌توانند چه نوع آینده‌ای به وجود بیاورند. اما ابتدا باید مفهوم الگو را مشخص کرد. الگو در دیدگاه هایدگ (Hideg) درکی از دنیای پیرامون یک اصل خاص است که به پژوهشگر کمک می‌کند موضوع پژوهش، هدف، روش و کاربردهای آن را مشخص کند. الگوهای آینده‌پژوهی نیز با توجه به درک پژوهشگر از مفهوم آینده شکل می‌گیرند. در واقع این الگوها با توجه به این موضوع به وجود می‌آیند که آینده‌پژوه ذات آینده را چگونه می‌بیند، آینده با دانش علمی چه ارتباطی دارد، تجربه‌های گذشته و اکنون چه کمکی می‌کنند و ارزش‌های اجتماعی در آینده چه نقشی دارند.

آینده‌های انتگرال به پرورش و توسعه‌ی تحلیل سناریو محور کمک می‌کند و باعث می‌شود آینده‌پژوهان از روش‌های ذهنی و تحلیل ساده و ایده‌های کسب و کار معمولی عبور کنند و به ساختار ذهنی پیچیده‌تری دست یابند. علاوه بر این، تفکر انتگرال مسائل مبهم و وهم‌آلود را شفاف و واضح می‌کند؛ زیرا طی این روش‌ها تمام واقعیت‌ها برملا می‌شوند و حقایق از قلم نمی‌افتند.

آینده‌های انتگرال تک بعدی نیست و چندین چشم‌انداز را در نظر می‌گیرد. پژوهشگر در این روش خود را تنها به یک ابزار محدود نمی‌کند؛ بلکه طیفی از رویکردها، روش‌ها، ابزارها و تکنیک‌ها را برای تحلیل آینده به کار می‌گیرد. آینده‌های انتگرال به آینده‌پژوه یاد می‌دهد که رسیدن به دانش تنها از یک راه ممکن نیست و او می‌تواند از راه الگوها و روش‌های مختلفی به دانش دست پیدا کند. آینده‌های انتگرال از تمام رویکردهای منطقی دست‌یابی به دانش آینده استقبال می‌کند و در همه‌ی فعالیت‌ها و تجربه‌های انسانی به تحلیل آینده‌محور می‌رسد.

پیش‌تر اشاره شد که آینده‌پژوهی انتگرال برای پاسخگویی به مسائل اجتماعی کاربرد دارد. امروزه این مسائل به سه دسته‌ی عمده تقسیم می‌شوند: مسائل محیط زیستی، وضعیت دموکراسی و مشکلات مربوط به ایجاد دانش تازه. مسائل زیست‌محیطی نوعی بینش تازه هستند و این بینش تازه نشان می‌دهد که نظام اجتماعی و محیط‌ زیست پیرامون آن در هم تنیده‌اند و یکدیگر را شکل می‌دهند. بنابراین پرداختن به مسئله‌ی محیط زیست در آینده‌پژوهی شامل تحلیل رابطه‌ی میان انسان و محیط زیست است که با پیش‌بینی آینده و برنامه‌ریزی همراه می‌شود.

مسئله‌ی بعدی دنیای امروزی وضعیت دموکراسی است که در جوامع چند فرهنگی از اهمیت زیادی برخوردار شده است. در صورتی که افراد و گروه‌های مختلف جامعه بیشتر در دنیای دموکراتیک کشورشان مشارکت داشته باشند، مسائلی مانند جنگ و تعارضات خشونت‌بار کاهش پیدا می‌کنند. بنابراین افزایش مشارکت دموکراتیک یکی از پیشنهادهای آینده‌پژوهانی است که می‌خواهند وضعیت سیاسی و اقتصادی جوامع را مدرن‌تر کنند. هدف آینده‌پژوهی در این حوزه این است که به افراد قدرت بدهد تا بتوانند روی محیط اطراف و موقعیت اجتماعی خود اثر بگذارند.

مسئله‌ی دیگری که جوامع مدرن بر آن تمرکز کرده‌اند، ایجاد دانش است؛ زیرا جامعه برای حل مسئله‌ی محیط‌زیست و مشارکت در دموکراسی به دانش تازه و به روز نیاز دارد. تولید دانش فقط به دست افراد برتر جامعه صورت نمی‌گیرد؛ بلکه تمام افراد جامعه باید برای آن تلاش کنند.

سه مسئله‌ای که معرفی شدند، با یکدیگر در تعامل هستند و در دنیایی که مسائل و انسان‌ها بیش از پیش با هم ارتباط دارند، انسان را ناچار می‌سازد که از نقش خود در موقعیت‌های مختلف آگاه شود و دنبال راهی باشد که به یک جزء خلاق در نظام‌های پیچیده‌ی جامعه تبدیل شود. هر فرد باید بتواند جایگاه خود را در یک نظام پیچیده تعریف کند و بتواند نشانه‌ها را تفسیر کند، با دیگران ارتباط بگیرد و با توجه به موقعیت فکر کرده و رفتار کند. طبق این نظریه، آینده باید به گونه‌ای باشد که مدام در حال ایجاد دانش باشد و دانش‌های نظری و عملی را با یکدیگر ارتباط دهد. آینده‌ها باید با تشکیل الگو به چالش‌ها پاسخ دهند. چنین الگویی با استفاده از ویژگی‌های ترکیبی الگوهای دیگر به دست می‌آید؛ زیرا ترکیب الگوها به تولید دانش تازه می‌انجامد و مسیرهای تازه‌ای به وجود می‌آورد که در نهایت موجب پیدایش آینده‌های جدید خواهند شد. آینده‌های انتگرال غایت و پایان آینده‌پژوهی کاربردی نیست؛ بلکه دوران تازه‌ای از آینده‌پژوهی است که ظرفیت حل مسئله‌ی آینده‌پژوهی را گسترش داده و به روز می‌کند.