سواد آینده‌ها (Futures Literacy)، مفهومی است که توسط یونسکو ترویج شده و به افراد و جوامع کمک می‌کند تا با استفاده از ابزارهای آینده‌نگری، توانایی‌های خود برای مواجهه با تغییرات پیچیده و نوآوری‌های را پیش‌رو تقویت کنند. این مفهوم، فراتر از پیش‌بینی ساده، به ما می‌آموزد که چگونه آینده‌های ممکن، محتمل و مطلوب را فهم کنیم و از این تصورات برای بازاندیشی در زمان حال استفاده کنیم.

سواد آینده چیست؟

سواد آینده، به توانایی درک و استفاده از آینده به‌عنوان ابزاری برای تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی در زمان حال اشاره دارد. این مفهوم، که توسط یونسکو از سال ۲۰۱۲ ترویج شده، به افراد کمک می‌کند تا از طریق فرآیندهای یادگیری عملی، مانند آزمایشگاه‌های سواد آینده (FLLs)، به کاوش در سناریوهای مختلف آینده بپردازند. این آزمایشگاه‌ها، فضاهایی ساختارمند هستند که در آن‌ها افراد از طریق فعالیت‌های مشارکتی، توانایی خود را برای تصور آینده‌های متفاوت و شناسایی راه‌های نوآورانه برای مواجهه با چالش‌ها تقویت می‌کنند.

(مطالعه بیشتر: سواد آینده‌ها؛ یک مهارت ضروری برای قرن ۲۱اُم)

بر اساس تعریف یونسکو، سواد آینده به ما امکان می‌دهد تا با پذیرش عدم قطعیت و پیچیدگی، رویکردی خلاقانه و منعطف به مسائل داشته باشیم. این مهارت، افراد را قادر می‌سازد تا از روایت‌های غالب در مورد آینده فاصله بگیرند و به‌جای آن، آینده‌های متنوع و بدیعی را تصور کنند که به نوآوری و پایداری منجر می‌شود.

چرا سواد آینده اهمیت دارد؟

جهان امروز با چالش‌هایی نظیر تغییرات اقلیمی، پیشرفت‌های فناوری، نابرابری‌های اجتماعی و تحولات اقتصادی مواجه است. این چالش‌ها، که اغلب غیرقابل‌پیش‌بینی و پیچیده هستند، نیازمند رویکردی جدید به تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی هستند. سواد آینده به ما کمک می‌کند تا:

1. با عدم قطعیت کنار بیاییم: با پذیرش این واقعیت که آینده قابل پیش‌بینی نیست، سواد آینده ما را به سمت انعطاف‌پذیری و آمادگی برای سناریوهای مختلف سوق می‌دهد.
2. نوآوری را تقویت کنیم: با تصور آینده‌های متفاوت، افراد و سازمان‌ها می‌توانند راه‌حل‌های خلاقانه‌ای برای مشکلات کنونی پیدا کنند.
3. تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر داشته باشیم: سواد آینده به ما امکان می‌دهد تا تأثیر تصمیمات امروز را بر آینده ارزیابی کنیم و انتخاب‌هایی پایدارتر انجام دهیم.

یونسکو از طریق شبکه جهانی خود، که شامل بیش از ۱۱۰ آزمایشگاه سواد آینده در ۴۴ کشور و ۳۷ کرسی یونسکو در زمینه مطالعات آینده است، این مهارت را در سطح جهانی ترویج می‌کند. این ابتکارات، از طریق همکاری با جوامع محلی، دانشگاه‌ها و سازمان‌ها، به افراد کمک می‌کنند تا آینده را به‌عنوان ابزاری برای بازاندیشی در زمان حال به کار گیرند.

سواد آینده چگونه کار می‌کند؟

سواد آینده از طریق فرآیندهای مشارکتی و یادگیری عملی به دست می‌آید. آزمایشگاه‌های سواد آینده (FLLs) یکی از ابزارهای کلیدی در این راستا هستند. این آزمایشگاه‌ها، که توسط یونسکو طراحی شده‌اند، افراد را از اقشار مختلف گرد هم می‌آورند تا در مورد موضوعاتی مانند فناوری، تغییرات اقلیمی، برابری جنسیتی و ایجاد ارزش گفت‌وگو کنند. این فرآیند شامل سه مرحله اصلی است:

1. کاوش در آینده‌های محتمل: شرکت‌کنندگان به بررسی سناریوهایی می‌پردازند که بر اساس روندهای کنونی ممکن است رخ دهند.
2. تصور آینده‌های مطلوب: در این مرحله، افراد تشویق می‌شوند تا آینده‌ای را که دوست دارند ببینند، تصور کنند و راه‌های رسیدن به آن را شناسایی کنند.
3. بازاندیشی در زمان حال: با استفاده از دیدگاه‌های به‌دست‌آمده از آینده، شرکت‌کنندگان راه‌هایی برای تغییر اقدامات و تصمیمات کنونی خود پیدا می‌کنند.

این فرآیند، که مبتنی بر هوش جمعی است، به افراد کمک می‌کند تا با دیدگاه‌های متنوع آشنا شوند و از طریق گفت‌وگو، به راه‌حل‌های نوآورانه دست یابند.

کاربردهای سواد آینده

سواد آینده در حوزه‌های مختلفی کاربرد دارد، از جمله:

• آموزش: دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی می‌توانند از سواد آینده برای آماده‌سازی دانشجویان برای مشاغل آینده استفاده کنند.
• سیاست‌گذاری: دولت‌ها و سازمان‌ها می‌توانند از این رویکرد برای طراحی سیاست‌هایی استفاده کنند که با تغییرات آینده سازگار باشند.
• توسعه پایدار: سواد آینده به جوامع کمک می‌کند تا برای چالش‌هایی مانند تغییرات اقلیمی و نابرابری‌های اجتماعی راه‌حل‌های بلندمدت پیدا کنند.

به عنوان مثال، یونسکو در قزاقستان پروژه‌هایی را برای تقویت سواد آینده در بخش آموزش عالی اجرا کرده است. این پروژه‌ها به اساتید و دانشجویان کمک می‌کنند تا مهارت‌های آینده‌نگری را در برنامه‌های آموزشی خود ادغام کنند.

نقش یونسکو در ترویج سواد آینده

یونسکو از سال ۲۰۱۲ با برگزاری آزمایشگاه‌های سواد آینده و ایجاد کرسی‌های دانشگاهی در زمینه مطالعات آینده، نقش پیشرو در این حوزه داشته است. انتشار کتاب‌هایی مانند “تحول آینده: پیش‌بینی در قرن بیست‌ویکم” و برگزاری رویدادهایی مانند روز جهانی آینده، از دیگر فعالیت‌های این سازمان برای ترویج سواد آینده هستند. این رویدادها، که شامل فراخوان‌هایی برای ارائه مقالات و ایده‌های نوآورانه هستند، به افراد و سازمان‌ها فرصت می‌دهند تا در گفت‌وگوهای جهانی درباره آینده مشارکت کنند.

چالش‌ها و فرصت‌ها

با وجود مزایای سواد آینده، چالش‌هایی نیز در این مسیر وجود دارد. یکی از بزرگ‌ترین موانع، مقاومت در برابر تغییر و تمایل به حفظ روایت‌های سنتی درباره آینده است. علاوه بر این، دسترسی به آموزش سواد آینده در برخی مناطق جهان محدود است. با این حال، فرصت‌های فراوانی نیز وجود دارد. فناوری‌های دیجیتال، مانند پلتفرم‌های آنلاین و ابزارهای شبیه‌سازی، می‌توانند دسترسی به این مهارت را گسترش دهند. همچنین، همکاری‌های بین‌المللی، مانند شبکه‌های یونسکو، می‌توانند به تبادل دانش و تجربه در این زمینه کمک کنند.

مطالعه بیشتر : موانع توسعه‌ی سواد آینده‌ها در سازمان‌ها

خلاصه آنکه سواد آینده، بیش از یک مهارت، یک طرز فکر است که به ما امکان می‌دهد با خلاقیت و انعطاف‌پذیری به استقبال تغییرات برویم. در جهانی که هر روز با نوآوری‌ها و چالش‌های جدیدی مواجه است، این مهارت به افراد و جوامع کمک می‌کند تا نه‌تنها برای آینده آماده شوند، بلکه آینده‌ای را خلق کنند که پایدار، عادلانه و نوآورانه باشد. یونسکو، با ابتکارات جهانی خود، نقش مهمی در ترویج این مهارت ایفا می‌کند و ما را به سوی جهانی هدایت می‌کند که در آن آینده، نه یک تهدید، بلکه فرصتی برای بازاندیشی و نوآوری است.

منبع : unesco