سیری بر مطالعات آینده پژوهی و پیشنهاداتی برای آینده. تاریخچه ای از تحقیقات آینده پژوهی .

در اولین ماه از سال ۲۰۱۹ در نشریه فیوچرز (Futures) مقاله قابل ملاحظه‌ای به چاپ رسید تحت عنوان:

Mapping futures studies scholarship from 1968 to present: A bibliometric review of thematic clusters,research trends,and research gaps

آنچه در ادامه می‌خوانید خلاصه‌ای کوتاه از این مقاله است که به قلم سرکار خانم زهرا حیدری دارانی، دانشجوی کارشناسی ارشد آینده پژوهی دانشگاه اصفهان نوشته شده است:

نگاشت دانش آینده‌پژوهی از سال ۱۹۶۸ تاکنون: مروری کتاب‌شناختی بر دسته‌بندی موضوعی، روندها و شکاف‌های پژوهش

جیم دیتور (۲۰۰۸)، به مناسبت چهلمین سال انتشار نشریة فیوچرز، در مقاله‌ای می‌نویسد که: ایده‌های فعلی تحقیقات ما در آینده‌پژوهی تا حد زیادی برگرفته از ایده‌های ۴۰ سال قبل هستند! بسیاری از آنچه که توسط نویسندگان اخیر نوشته شده است، قبلا توسط نویسنده‌های دیگر نوشته شده بود. آن‌ها در مقالات جدید، به مقالات قبلی رجوع نمی‌کنند و به بررسی و نقد آن‌ها نمی‌پردازند و به هیچ وجه آگاهی ندارند که آنچه می‌نویسند، جدید نیست. این واقعیت قبلاً در کتاب مبانی آینده‌پژوهی بل (۱۹۹۷) نیز منعکس شده بود.

تاریخچه آینده پژوهی

تحقیقات آینده‌پژوهانه جزیره‌ای هستند؛ یعنی نه‌تنها دانشی فراگیر در مورد آن‌چه دیگر محققان و متخصصانِ آینده در گذشته انجام داده‌اند و آن‌چه اکنون انجام می‌دهند، وجود ندارد، بلکه فقدان مسیر و اهداف تحقیق یکپارچه نیز حس می‌شود. این به این معنی نیست که اکنون می‌توان محققین و متخصصان فعلی را سرزنش کرد؛ بلکه به این معنی است که آن‌ها در زمینه‌های مختلفی مشغول پژوهش هستند و این زمینه‌ها به شکل معناداری با هم متفاوت‌اند. از تغییرات آب و هوایی تا وزن تاریخ، از امنیت سایبری تا آیندة اقتصاد جهانی. توجه به همة این شاخه‌ها به‌عنوان جزئی از کل و درک آن به‌مثابه یک «کل»، کار دشواری است.

بنابراین با مروری جامع بر فعالیت‌های علمی آینده‌پژوهانه از گذشته تا کنون و روشن شدن حوزه‌های تحقیق آن تا کنون و روندها و شکاف‌های تحقیق، شاید بتوان کمبودهای پژوهش‌های معطوف به آینده را مشخص کرد. فقدان دانش مشترک در مورد آن‌چه قبلاً انجام شده و آن‌چه درحال انجام است، نه تنها برای رشد، ایجاد و شناخت مطالعات آینده به عنوان یک حوزه تحقیق علمی تهدیدی جدی است، بلکه برای انباشت تدریجی دانش در مورد آینده، ایده‌ها و روش‌های جدید نیز چنین است.

روش های آینده پژوهی

ما به مطالعاتی نیاز داریم تا این شکاف‌ها تعیین شود و راه‌های همکاری‌های مشترک، برای دست‌یابی به دانش مشترک به‌دست آید. برای این منظور می‌توان از روش نگاشت کتاب‌شناختی استفاده کرد. نگاشت کتاب‌شناختی نقشه‌ای از فعالیت‌های تحقیقاتی دانشگاهی را از گذشته تا کنون در برابر چشمان ما ترسیم کرده و شکاف‌های فعلی تحقیق را تعیین می‌کند. کتاب‌شناختی شاخه‌ای از تحقیق مربوط به تجزیه و تحلیل آماری انتشارات، از جمله کتاب‌ها، مقالات و مجلات است.

یک نگاشت کتاب‌شناختی، یک نمایش بصری از داده‌های کتاب‌شناختی است. در میان بسیاری از روش‌ها برای ایجاد نگاشت‌های کتاب‌شناختی، VoS Viewer به طور خاص طراحی شده است تا نگاشت‌های بصری مطلوب بیافریند به طوری که تفسیر آنها آسان باشد. در نگاشت‌های ایجاد شده توسط VoS Viewer، جریان‌های تحقیق به تصویر کشیده می‌شود و به‌وسیلة رنگ به‌صورت خوشه‌ای نظم می‌یابد، به طوری‌که فاصلة بین خوشه‌ها منعکس‌کنندة شکاف تحقیق در ادبیات آینده‌پژوهی است.

آینده پژوهی و آینده نگاری

این مقاله ازنگاشت‌های کتاب‌شناختی که توسط VoS Viewer به‌دست آمده، استفاده می‌کند تا تصاویر هدفمند، متعدد و جامعی از فعالیت‌های علمی در زمینه مطالعات آینده‌‌ها از ۵۰ سال گذشته تا کنون ارائه دهد.

در پاسخ به فقدان تحقیق هدفمند در گذشته که مستقیماً به فعالیت دانشگاهی در تحقیقات مطالعات آینده پرداخته و با هدف بررسی آنچه تاکنون در این زمینه مورد مطالعه قرار گرفته است و آن‌چه تاکنون در این زمینه مورد مطالعه قرار نگرفته است، این مقاله تصاویری کتاب‌شناختی از انباشت آکادمیک پژوهش‌های آینده‌پژوهانه از سال ۱۹۶۸ تا کنون ارائه داده و ۶ گروه اصلی از تحقیقات آینده‌پژوهانه را شناسایی کرده که تم اصلی آن‌ها در جدول زیر آمده است؛

نگاشت کتاب شناختی از تحقیقات آینده پژوهی

آینده پژوهی و تصاویر آینده

هدف این مقاله، ارائه یک تصویر واضح از این‌ مسائل است که پژوهش‌های آینده‌پژوهانه کجا ایستاده‌اند؛ آنچه پیش از این مورد مطالعه قرار گرفته چیست؛ کجا بیشترین شکاف وجود دارد و چه می‌توانیم انجام دهیم تا این شکاف را کمتر کنیم. این مقاله همچنین ۶ توصیه روشن برای چگونگی پر کردن شکاف‌های تحقیق ارائه کرده است. افزون بر این، مسیر خوشه‌های تحقیق در طول زمان نشان داده است که تحقیقات با موضوع آینده‌نگاری شرکتی و گذشته و آینده، از نظر تعداد به ترتیب در جایگاه اول و دوم هستند (جدول شماره ۱).

در نهایت، نتیجة تجزیه و تحلیل در سطح مکان این بوده است که بیشتر مطالعات آینده‌پژوهانه توسط یک گروه‌ بین المللی از مؤسسات به هم پیوسته و نزدیک به هم انجام می‌شود که به‌ طور عمده در اروپا، انگلیس و آمریکا هستند و مؤسسه‌های نسبتاً جدا از گروه‌های نام‌برده، در استرالیا و شمال اروپا نیز فعالیت کمتری دارند.

تعداد مقالات و ارجاعات به مقالات آینده پژوهی

 

آینده پژوهی

نقشه نگاشت موضوعی در آینده پژوهی

ره نگاشت در آینده پژوهی

آینده پژوهی

نقشه تراکم موضوعی در آینده پژوهی

آینده پژوهی

آینده پژوهی

نشریات آینده پژوهی و موضوعات منتشر شده در آن‌ها

آینده پژوهی

آینده پژوهی

نگاشت نهادی آینده پژوهی

آینده پژوهی و برنامه ریزی

آینده پژوهی

نگاشت کشورهای فعال در حوزه آینده پژوهی

چشم انداز در آینده پژوهی

شما در استفاده از این مطلب با ذکر منبع یعنی وب سایت  یادداشت های یک آینده پژوه، مجاز هستید.