آیندهپژوهی، عرصه جدیدی از پژوهش است که تفکر سیستماتیک (منظم) و صریح از آینده‌های بدیل را شامل می‌شود. هدف آن آشکارسازی آینده، ایجاد امکاناتی برای شناختن بهتر آینده و افزایش کنترل انسان بر آینده است. در راستای شناخت آینده و به عبارت بهتر آشنایی با علم و هنر آیندهپژوهی، برخی از مهم‌ترین کتاب‌های آینده پژوهی در زیر فهرست و به مختصر معرفی شده‌اند:
۱- کتاب «مبانی آیندهپژوهی»
اولین کتاب، «مبانی آیندهپژوهی» اثر وِندِل بِل استاد ممتاز دانشگاه یِیل ایالات متحده و از جامعه‌شناسانی است که سهم ویژه‌ای در شکل‌گیری و گسترش دانش آیندهپژوهی داشته است. وی پس از چهار دهه فعالیت علمی و تحقیقاتی در دانشگاه‌های آمریکا و حضور در طراحی و اجرای برنامه‌های توسعه پس از جنگ جهانی دوم در برخی کشورهای در حال توسعه، حاصل مطالعات و تجربیات خود را در کتاب مبانی آیندهپژوهی نگاشته است و امروزه به عنوان یکی از چهره‌های جهانی در حوزه آیندهپژوهی شناخته می‌شود.
نسخه انگلیسی این کتاب در دوجلد منتشر شده و جلد اول آن با عنوان «مبانی آینده پژوهی: تاریخچه، اهداف و دانش، علم انسانی برای عصر جدید» توسط آقای دکتر مصطفی تقوی و محسن محقق به فارسی ترجمه شده است.
کتاب در یک نگاه
وندل بل در این کتاب ابزارهای فکری آینده‌پژوهان را در کنار هم گردآوری کرده و نه تنها روش‌ها بلکه ماهیت، مفاهیم، نظریه‌ها و نمونه‌های این حوزه از علم را توصیف و توضیح می‌دهد. جلد اول که مشتمل بر شش فصل است، به تاریخچه، اهداف، معرفت‌شناسی و روش‌شناسی آیندهپژوهی و جلد دوم به مباحث ارزش‌ها در آیندهپژوهی، عینیت و جامعه آرمانی می‌پردازد. در بخش پایانی نویسنده می‌کوشد که با توجه به مباحث مطرح شده راهکارهایی برای توسعه تفکر آینده‌اندیشی در میان افراد و جوامع به منظور نیل به جامعه‌ای نیک پیشنهاد نماید.
اهداف کتاب
کتاب «مبانی آیندهپژوهی»، پنج هدف اصلی بل را در این دوجلد نمایان ساخته است؛
- نشان می‌دهد که مطالعات آینده‌ها، مانند سایر زمینه‌های علمی از انسان‌شناسی تا جانورشناسی، به عنوان یک فعالیت فکری در فضایی قابل شناسایی وجود دارد.
- کتاب به عنوان ابزار اصلی تدریس می‌تواند برای دوره‌های تخصصی در آینده پژوهی استفاده شود.
- تفکر متخصصان در سایر رشته‌ها را به سمت آینده سوق می‌دهد.
- به گفته بل این کتاب، مشارکتی در توسعه و بهبود هرچه بیشتر مطالعات آینده‌ها است و
- ابزاری برای توانمندسازی هم مردم عادی و هم رهبران فراهم می‌آورد تا به شیوه‌هایی عمل کنند که آینده‌های بهتری برای خود و جوامع خود ایجاد نمایند.
۲- کتاب «آینده: تمام انچه اهمیت دارد»
این کتاب اثر ضیاءالدین سردار، آینده‌پژوه شهیر و نامی پاکستانی، از جمله کتاب‌های خواندنی و یک منبع ضروری برای علم آیندهپژوهی است. این اثر توسط دکتر محسن طاهری دمنه ترجمه شده و توسط نشر آینده پژوه به چاپ رسیده است.
ضیاءالدین سردار در این کتاب، آنچه واقعا آیندهپژوهی است را از آنچه آیندهپژوهی نیست به بهترین نحو و با دیدگاهی انتقادی تفکیک می‌کند و به مهم‌ترین دغدغه‌های احتمالی یک آینده‌پژوه می‌پردازد. علاه بر این، قصد این کتاب معرفی و عرضه تاریخچه و نیز نظریه دانش و روش‌ها و ابعاد گستره آیندهپژوهی به خواننده است. در نهایت می‌توان گفت، برای ورود به دنیای آیندهپژوهی به ساده‌ترین شکل ممکن، این کتاب بسیار کمک‌کننده خواهد بود.
برای دانستن مطالب بیشتر در مورد این کتاب و اطلاع از نحوه خرید، می‌توانید نوشته مقدمه ای بر آینده پژوهی را که در این زمینه نگاشته شده است، مطالعه نمایید.
۳- کتاب «آینده؛ یک معرفی بسیار کوتاه»
کتاب سوم، از خانوم جنفیر گیدلی، آینده‌پژوه استرالیایی، به نام «آینده؛ یک معرفی بسیار کوتاه» با ترجمه آقای ابوذر سیفی کلستان است. این کتاب از سری کتاب‌های «یک معرفی کوتاه» بوده که توسط انتشارات آکسفورد منتشر شده و به افرادی توصیه می‌شوند که برای ورود به موضوعات و حوزه های نو و جدید، نیازمند اشاره و تلنگری کوچک، هستند.
کتاب در یک نگاه
همانطور که در معرفی کتاب آمده است، خانم گیدلی، تاریخچه‌ی فهم انسان از آینده را از زمان پیدایش نظریه «زمان خطی» در دو هزار و پانصد سال پیش توضیح می‌دهد و به روش‌های مورد استفاده ابناء بشر در پیش‌گویی و غیب‌گویی، طالع‌بینی، پیش‌بینی و کنترل آینده، می‌پردازد. علاوه بر این، حوزه جذاب آیندهپژوهی، نوآوری‌های اجتماعی، فرهنگی، زیست‌محیطی و هم‌چنین پیشرفت‌های فناورانه را معرفی می‌کند و برخی از برداشت‌های غلط رایج در این زمینه را برطرف می‌نماید. در آخر نیز، واقعیتِ آینده‌های چندگانه را در دنیای احتمال کوانتومی مورد بررسی قرار می‌دهد و اینکه چگونه می‌توانیم به عاملی خلاق از آینده‌های مطلوب خود تبدیل شویم را بررسی می‌کند.
برای دریافت اطلاعات بیشتر پیرامون نحوه خرید و دریافت کتاب آینده؛ یک معرفی بسیار کوتاه، می‌توانید به وب‌سایت آقای ابوذر سیفی مراجعه نمائید.
۴- کتاب «پرسش از آینده: روش‌ها و ابزارهای تحول سازمانی و اجتماعی»
این کتاب به قلم سهیل عنایت الله و برگردان مسعود منزوی از دیگر کتاب‌های قابل تأمل در حوزه آیندهپژوهی بوده و توسط مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی در سال ۱۳۹۳ به چاپ رسیده است.
درباره کتاب
به گفته نویسنده، این کتاب به دنبال ایجاد ارتباط بین تفکر دانشگاهی و علمی درباره‌ی آینده، به خصوص تاریخ کلان و معرفت‌شناسی و جزئیات مدیریت آینده است. آنچه که موجب پیوند آن‌ها با آیندهپژوهی می‌شود، یادگیری حین عمل است که روشی برای طرح مکرر پرسش‌ها در مورد آینده‌های فرضی بوده که موجب خلق احتمالی آینده‌های بدیل و مرجح می‌شود.
بخش‌های کتاب
کتاب در سه بخش دسته‌بندی شده است؛ بخش نخست «مفهوم‌سازی آیندهپژوهی»، به اکتشاف آیندهپژوهی-معرفت‌شناسی، رویکردها، روندها و هم‌چنین موردکاوی‌های این حوزه می‌پردازد. بخش دوم بر آیندهپژوهی و یادگیری حین عمل و توسعه‌ی رویکرد جدید از ترکیب این دو جهت خلق یادگیری حین عملِ پیش‌نگر، متمرکز است. روش‌های بکارگیری آینده جهت تحول و گذار سازمان‌ها در این بخش مورد استفاده قرار می‌گیرند و برای مدیران بسیار کاربردی است. بخش سوم، شش ستون آیندهپژوهی را نشان می‌دهد و کتاب با یک نمایه جامع خاتمه می‌یابد.
۵- کتاب «نواندیشی برای هزاره‌ی نوین: مفاهیم، روش‌ها و ایده‌های آیندهپژوهی»
پنجمین کتابی که بایستی خوانده شود، «نواندیشی برای هزاره‌ی نوین: مفاهیم، روش‌ها و ایده‌های آیندهپژوهی» اثر ریچارد اسلاتر، ترجمه شده توسط عقیل ملکی‌فر، سید احمد ابراهیمی و وحید وحیدی‌مطلق است که مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی آن را منتشر کرده است.
مباحث مطرح شده در این کتاب
این کتاب در سه بخش عمده و دوازده فصل به صورت زیربخش طبقه‌بندی شده است؛ بخش اول، مبانی آیندهپژوهی، به بیانی مبسوط از ادبیات و مبانی نظری آیندهپژوهی می‌پردازد. بخش دوم، آیندهپژوهی و آموزش، از مطالعات بسیار جالب در زمینه آموزش آینده صحبت می‌کند و به تفصیل آن را بررسی می‌نماید. یادگیری اجتماعی برای هزاره نوین در بخش سوم مورد بحث قرار گرفته است. روش‌های توسعه و مبانی معرفتی آیندهپژوهی، پیش‌بینی جامعه‌ای پایدار، احیای اسطوره‌ها و ارزش‌های کهن برای هزاره نوین و نوآوری اجتماعی و جنبش‌های شهروندی زیرفصل‌های این بخش هستند. به طور کلی، ریچارد اسلاتر در این کتاب تلاش کرده است تا مقاله‌هایی را برگزیند که در مجموع، چشم‌اندازی وسیع، عمیق و جذاب از دانش آیندهپژوهی را برای خواننده ترسیم نماید.
۶- کتاب «تفکر درباره آینده: رهنمودهایی برای آینده‌نگاری راهبردی»
«تفکر درباره آینده: رهنمودهایی برای آینده‌نگاری راهبردی»، از دیگر منابع مهم در حوزه مطالعاتی آیندهپژوهی است. این کتاب تألیف اندی هاینز و پیتر بیشاپ (هر دو از جمله آینده‌پژوهان نامی آمریکایی در حوزه آینده‌نگاری) و ترجمه دکتر محمدمهدی ذوالفقارزاده و همکاران است که توسط دانشگاه امام صادق (ع) به چاپ رسیده است.
آنچه در این کتاب بدان‌ها پرداخته شده است؛
در معرفی ذکر شده که این کتاب حاوی ۱۱۵ رهنمود کاربردی در حوزه آینده‌نگاری راهبردی است که براساس یک چارچوب کلی و مرحله‌ای، ذیل شش گام اصلی (هریک به عنوان یک فصل جداگانه) طبقه‌بندی شده است: چارچوب‌بندی، پیمایش، پیش‌بینی، چشم‌اندازسازی، برنامه‌ریزی و اقدام. این رهنمودها که حاصل تجربه‌ها، هم‌فکری و مشارکت یک تیم ۳۶ نفره از متخصصان آیندهپژوهی است، یک بسته راهنمای قوی را برای علاقمندان به این حوزه فراهم می‌کند تا به هنگام اجرای فرایند آینده‌نگاری در مجموعه‌های خود بتوانند از آن در عمل به راحتی بهره‌مند شوند. توضیح ساده و روان هر رهنمود، گام‌های اجرایی شفاف در پیاده ساختن هریک از آن‌ها و مزایای حاصل از اجرا، در کنار نمونه‌های موفق یا شکست‌خورده از اجرای هر رهنمود به همراه منابع معرفی شده مرتبط با هریک از آن‌ها، ساختار یکسان هر یک از رهنمودهای ۱۱۵گانه را در هر فصل از کتاب شکل می‌دهند.
کتاب حاضر، برای اجرای پروژه‌های آینده‌نگاری راهبردی، منبعی مفید به شمار می‌رود تاحدی که آینده‌پژوه مشهور ریچارد اسلاتر، در مقدمه همین کتاب، خرسندی کم‌نظیر خود را از نگارش چنین اثری که سال‌ها انتظار آن را می‌کشیده است، ابراز کرده است.
خاطرمان باشد که کتاب های معرفی شده تنها یک لیست اولیه از منابع آینده پژوهی را می سازند. کتاب ها و مقالات بسیاری هستند که باید خوانده شوند و من مطمئن هستم که علاقه‌مندان به آینده هیچ گاه از تکاپوی ذهنی خسته نخواهند شد.
سلام برشما،خیلی ممنونم برای کتاب هایی که معرفی فرمودید ،ایا این ها همان منابع کنکور دکتری اینده پژوهی هست؟