در جهان کنونی که مشخصه‌های آن عدم قطعیت، نوآوری و تغییر مداوم است، تفکر سناریویی و سناریونویسی به عنوان یک ابزار یا تکنیک مفید جهت مقابله با این عدم قطعیت‌ها و پیچیدگی‌ها ایجاد و توسعه یافته است. چند مثال می‌تواند به ما در فهم مطلب کمک کند.

فرض کنید امروز صبح به قصد یک جلسه کاری از منزل خارج می‌شوید. شب قبل تا دیر وقت بیدار بوده و برای ارائه کاملاً آماده‌اید. در بین راه مدام با خودتان نحوه ارائه مطالب و سوالات احتمالی را مرور می‌کنید. به محل جلسه می‌رسید و تازه پس از یک ساعت معطلی به شما اعلام می‌شود که جلسه کنسل شده است. همه برنامه‌های شما به هم ریخته است، عصبی هستید و حالا نمی‌دانید اقدام بعدی چیست.

خب حالا فرض کنید شما مدیرعامل یک شرکت بزرگ هستید که در زمینه صادرات مشغول به فعالیت می‌باشید. ظهر امروز به شما خبر می‌رسد که کشتی حاوی محموله شما گرفتار دزدان دریایی سومالی شده است و …. شما تا همین چند لحظه پیش منتظر واریز وجه بودید و روی این واریز برای پرداخت بدهی‌ها، دستمزدها و هزینه‌های جاری شرکت حساب ویژه‌ای باز کرده بودید. اما به ناگهان همه برنامه‌های شما به هم می‌ریزد. شما محموله خود را بیمه نکرده بودید، چون اصلاً به چنین مشکلی فکر نکرده بودید.

مدیریت آینده

حالا به سراغ مثال اول البته از نگاهی دیگر باز می‌گردیم. شما وقتی برای جلسه بعد آماده می‌شوید حتما به تأخیرها، طول کشیدن جلسه، سوالات بی‌مورد، و … فکر خواهید کرد و از همین حالا برای هر کدام از آن‌ها برنامه خواهید داشت. همین‌طور در کسوت یک مدیر شرکت شما می‌دانید که موارد چندی از عدم قطعیت‌ها در آینده بروز خواهند کرد که اتفاق افتادن بعضی از آن‌ها می‌تواند تاثیر زیادی بر برنامه‌های آینده شما داشته باشد. پس شما از ابزار بیمه استفاده می‌کنید، سرمایه در گردش خود را افزایش می‌دهید، وکیل می‌گیرید و … همه اینها ترفندهایی هستند برای مقابله با آنچه احتمال رخ دادن دارد که در صورت رخ دادن نمی‌توان به راحتی از آن گذشت. بگذارید یک مثال خیلی خیلی ساده‌تر‌ بزنم. لاستیک زاپاس یک برنامه بدیل برای مقابله با عدم قطعیت پنچری است.

مفهوم سناریو در آینده پژوهی

با وجود آنکه تلاش کردم در قالب چند مثال مفهوم سناریو را روشن کنم، اما یک نکته بسیار مهم این است که چون اتفاقات بالا همگی به کرات روی داده‌اند و لباس تجربه پوشیده‌اند، نمی‌توان آن‌ها را مثال‌های خوبی برای سناریو به حساب آورد. در واقع برنامه‌ریزی بر مبنای سناریو بیشتر از آنکه بر اساس احتمالات و محاسبه احتمال وقوع رخدادها باشد، بر مبنای آینده‌های باورپذیر خلق می‌شود. شاید برای اولین باری که شما در مورد چیزی به نام لاستیک زاپاس نشنیده باشید یا هیچ احتمالی برای پنچری در نظر نگرفته باشید، مثال ساده بالا درست باشد، اما حالا یک قسمت از برنامه‌های روتین است.

• یادمان نرود که سناریوها با آن قسمتی از آینده سر و کار دارند که قرار است ما با نادانی‌هایمان برای آن برنامه ریزی کنیم و نه با دانسته‌هایمان.

مقاله مرتبط: نگاشت شبکه سناریو؛ رویکردی متفاوت در برنامه ریزی بر پایه سناریو

برای داشتن اطلاعات بیشتر در مورد این جزئیات، می توانید مقاله‌ای با عنوان مروری بر روش سناریونویسی (A review of scenario planning) که در نشریه فیوچرز (futures) و در سال ۲۰۱۳ به چاپ رسیده است را مطالعه فرمایید. جالب است بدانید که این مقاله پر استنادترین مقاله در نشریه فیوچرز در یک مقطع زمانی بوده است. این مقاله را می‌توانید از لینک زیر دانلود نمایید.

مروری بر برنامه ریزی مبتنی بر سناریو