تصاویر آینده موضوعات بنیادین و حائز اهمیتی هستند که در آینده پژوهی مورد بررسی قرار گرفته و بحث‌های گسترده بسیاری در دیگر رشته‌­ها و زمینه‌های علمی دارند. ما به تشخیص و درک تصاویر بسیار گوناگونی که از آینده وجود دارد، علاقه‌مند هستیم؛ درک این‌که چرا افراد خاص تصویرهای مشخصی از آینده (در مقایسه با سایر تصاویر ممکن) دارند، چطور تصویرهای متفاوت از آینده منجر به کنش‌ها یا بی‌کنشی‌های خاص در زمان حال می‌شود و چطور کنش‌ها یا بی‌کنشی‌های کنونی به خودی خود جنبه‌های خاصی از آینده را ایجاد می‌کنند. در زندگی روزانه، ما به صورت ناخودآگاه در ذهنمان تصاویری درباره آنچه پیرامون ماست را شکل می‌دهیم. پدیده‌هایی ملموس هم‌چون مردم و سازمان‌ها و یا ناملموس مانند ارتباط با افراد خاص یا شرایط اقتصادی یک کشور. چنین تصاویری ممکن است در یکی از این سه گروه قرار بگیرند: تصویرهایی از زمان گذشته، تصویرهایی از زمان حال و تصویرهایی از زمان آینده.

دو گروه اولِ تصویرها در ذهن شخص بر اساس آن‌چه رخ داده یا آن‌چه در حال رخ دادن است و نیز تفاسیر و ادراک‌ متفاوت از هر کدام، شکل گرفته‌اند. گروه سوم به آینده مربوط است، به اتفاقات و تجربیاتی که هنوز رخ نداده‌اند. از این رو، تصویر آینده چنین تعریف می‌شود: پیش‌بینی درباره چگونگی رخدادها یا موقعیتی که در زمان آینده وجود دارد.

نوشته مرتبط: ذات تصاویر آینده

اما دانستن تصاویر آینده چه کمکی به آینده پژوهان می‌کند؟ چرا آرمان‌ها، آرزوها و چشم‌اندازهای یک فرد یا جامعه مورد مطالعه قرار می‌گیرند و اصولا چرا درک تصویرهای آینده مهم است؟

تصاویر آینده در آینده پژوهی

ما به طور مداوم در حال تصمیم‌گیری هستیم، خواه خودآگاه یا ناخودآگاه. هر تصمیم‌گیری چهار مرحله دارد: اطلاع‌یابی و آگاهی، طرح، انتخاب و پیاده‌سازی. وقتی شخصی آن‌چه را که باید درباره‌­اش تصمیم بگیرد، تشخیص داد (مرحله بینش)، شروع به در نظر گرفتن تصمیم‌های چندگانه می‌کند (مرحله طرح)، بهترین تصمیم را انتخاب می‌کند (مرحله انتخاب) و آن را انجام می‌دهد (مرحله پیاده سازی). در مراحل طرح و انتخاب، شخص نه تنها آنچه قبلاً رخ داده، بلکه آن‌چه می‌تواند در آینده رخ دهد را نیز ارزیابی می‌کند. آن رخدادهای آتی، تصویرهای آینده هستند. این فرایند تصمیم‌گیری یکی از ادعاهای مهم در آینده پژوهی را منعکس می‌کند که: رفتارهای کنونی هر شخص، سازمان یا ملت به تصاویر آینده آنها بستگی دارند.

اگر کنش‌های ما که آینده را شکل می‌دهند، خود از دیدگاه‌های ما نسبت به آینده شکل گرفته‌اند، پس این دیدگاه‌ها از بالاترین درجه اهمیت برخوردارند. بولدینگ (Boulding) تاکید می‌کند:

اشخاص یا ملتی که نه درک روشنی از زمان حال دارند، نه درک واضحی از آینده‌­ی پیش رو، به احتمال زیاد در رفتارشان مردد و نامطمئن خواهند بود و شانس کمی برای بقا خواهند داشت.

نوشته مرتبط: تاملی در مفهوم تصاویر آینده به مثابه ساخت هویت اجتماعی

در حوزه تاثیرات بلند مدتِ تصویرهای آینده، فردریک پولاک (Polak)، پایه نظریه تغییر اجتماعی را بر اساس تصویرهای آینده قرار می‌دهد. او ۳۰۰۰ سال تاریخ تمدن بشر را بررسی و دریافت که: تصویرهای مثبت، منجر به شکوفایی فرهنگ می‌شود، در حالیکه تصویرهای منفی، زوال فرهنگ را به بار می‌آورد و اینکه قدرت فرهنگ‌ها همبستگی معناداری با قدرت تصاویرشان از آینده دارد. بنابراین پر بیراهه نیست که آینده پژوهانی مانند جیم دیتور (Jim Dator) که لقب پدر علم آینده پژوهی در آمریکا را به او داده‌اند، مطالعه تصاویر آینده را قلب فعالیت‌های آینده پژوهانه می‌داند.

در کشور ما مطالعات بسیار محدودی بر روی تصاویر آینده در سطح فردی و ملی صورت گرفته و بنابراین در زمینه شناخت تصاویر موجود از آینده و نیز عوامل تأثیرگذار بر شکل‌گیری و گسترش این تصاویر هنوز فقر مطالعاتی زیادی وجود دارد. جایی که آینده پژوهان باید ادای دین کنند.

نوشته مرتبط: مطالبی در مورد تصاویر آینده

در فیلم زیر جیم دیتور به طور خلاصه به معرفی آینده پژوهی می‌پردازد. دیدن این فیلم را از دو نظر دوست دارم؛ یکی محتوای فیلم که در طول چند دقیقه به معرفی اجمالی آینده پژوهی می پردازد و دیگری متانت دوست‌داشتنی دیتور.

معرفی آینده پژوهی