اقتصاد اسرائیل، اقتصادی مبتنی بر بازار و تکنولوژی است. اسرائیل وارد کننده نفت خام، حبوبات، مواد اولیه و تجهیزات نظامی و صادر کننده الماس برش داده شده، کالاهای با فناوری بالا و محصولات کشاورزی است. در زمینه میزان تولیدات و خدمات با فناوری بالا، اسرائیل رتبه دوم بعد از ایرلند را در بین کشورهای سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) داشته است.

اسرائیل، دومین کشور بعد از ایالات متحده در داشتن شرکت‌های نوپا و خارج از آمریکای شمالی کشوری است. اسرائیل همچنین بیش‌ترین تعداد شرکت‌های فهرست شده در بورس نزدک را دارد. در سال ۲۰۱۰ اسرائیل رتبه ۱۷ را در میان کشورهای جهان از لحاظ توسعه‌یافتگی اقتصاد، از مؤسسه برجسته و معتبر IMD کسب نمود. در همین سال اقتصاد اسرائیل بادوام‌ترین اقتصاد جهان در برابر بحران‌ها رتبه‌بندی شد. همچنین رتبه اول را در سرمایه‌گذاری بر روی مراکز تحقیق و توسعه کسب کرد. اسرائیل همچنین به عنوان پیشرو در عرضه نیروی انسانی ماهر رتبه‌بندی می‌شود.

اسرائیل به دلیل واقع شدن در منطقه خاورمیانه که منطقه‌ای خشک، کم‌آب و دارای سطح بالای تابش نور خورشید است، توان خود را معطوف به فناوری‌های دارای بازدهی بالا در این شرایط کرده است. این کشور پیشرو در توسعه انرژی خورشیدی، الکتریسیته زمین‌گرمایی و مدیریت آب و حفاظت از آن محسوب می‌شود. همچنین در توسعه فناوری‌های روی لَبه (فناوری های نوآورد= cutting-edge) در زمینه نرم‌افزار، ارتباطات و علوم زیستی این کشور که غالباً در سیلیکون وادی (silicon wadi) متمرکز شده‌اند، با سیلیکون ولی (silicon valley) ایالات متحده مقایسه می‌شود. بنا به گزارشی در سال ۲۰۱۰ از سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، اسرائیل رتبه اول جهان در صرف هزینه‌های تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی را دارد.

اینتل و مایکروسافت اولین مراکز تحقیق و توسعه خارج از کشور (آمریکا) خود را در اسرائیل ساختند. دیگر شرکت‌های چند ملیتی فناوری همچون IBM، گوگل، اپل، هیولت پاکارد (HP)، سیسکو سیستمز، فیسبوک، موتورولا و چند شرکت دیگر، دفاتر تحقیق و توسعه خود را در این کشور در منطقه سیلیکون وادی مستقر کرده‌اند. علاوه بر این شرکت‌های خارجی، بسیاری از شرکت‌های فناوری‌های رده‌ بالای اسرائیلی  نیز در سیلیکون وادی؛ اسراییلی که ما نمی شناسیم، مستقر هستند.

متنی که از نظر گذراندید، توضیح ویکی پدیا در خصوص اقتصاد اسرائیل است. کلمه‌های پر رنگ شده را در گوشه‌ای از ذهن داشته باشید و به سراغ گوگل بروید. گوگل را باز کنید و تا هر چند صفحه که خسته نشدید، واژه  «اسرائیل» را جستجو کنید. مضامین اصلی که بر محور این واژه در وب سایت‌های فارسی تولید شده‌اند را در گوشه‌ای دیگر از ذهنتان به خاطر سپرده و مقایسه کنید. بین  آنچه ما می شناسیم و سیلیکون وادی؛ اسراییلی که ما نمی شناسیم …

حال اجازه دهید این کشور را به عنوان یک رقیب تحلیل کنیم. قدرت اسرائیل در چیست؟ خاخام هایی که جلوی دیوار توبه خم و راست می شوند یا سیلیکون وادی؟

سیلیکون وادی نماد قدرت اسرائیل در اقتصاد مبتنی بر دانش و فناوری‌های سطح بالا

وادی، واژه‌ای عربی به معنای دره و بستر خشک رودخانه است که در زبان محاوره عبری نیز استفاده می‌شود. در واقع سیلیکون وادی (silicon wadi) جناسی است از سیلیکون ولی (silicon valley) در کالیفرنیا که تقریباً همه فعالان حوزه فناوری نام آن را شنیده‌اند.

سیلیکون وادی نماد قدرت اسرائیل در اقتصاد مبتنی بر دانش و فناوری‌های سطح بالا است. منطقه‌ای که هسته مرکزی آن در اطراف تل آویو مستقر بوده و بخش‌هایی از آن در اطراف دیگر شهرهای اسرائیل گسترش یافته‌اند. از این منظر با منطقه‌ای به وسعت یک کشور رو به روییم.

• تاریخچه سیلیکون وادی

دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۸۰

شرکت‌های با فناوری سطح بالای اسرائیل در دهه ۱۹۶۰ میلادی شروع به شکل‌گیری کردند. شرکت‌هایی که بعضاً به خاطر شرایط این کشور بر روی توسعه فناوری‌های نظامی متمرکز بودند و بعدها برخی از دستاوردهای این شرکت‌ها در زمینه‌های غیرنظامی نیز کاربرد پیدا کردند. از دهه ۱۹۸۰ کم کم رقابت بین‌المللی یک کوچ بزرگ را تجربه کرد. کوچ از صنعت سخت افزار به صنعت نرم افزار، یعنی به جایی که سرمایه‌های انسانی نقش بزرگ‌تری را ایفا می‌کنند و از قضا در این زمینه اسرائیل پیشرو است. در همین دهه شرکت‌های گوناگونی در اسرائیل در حوزه نرم‌افزار شکل گرفتند. بین سال‌های ۱۹۸۴ تا ۱۹۹۱ صادرات اسرائیل در حوزه نرم‌افزار از ۵ میلیون دلار به ۱۱۰ میلیون دلار افزایش یافت (در عرض ۷ سال رشد ۲۲ برابری یعنی در هر سال بیش از سه برابر رشد).

دهه ۱۹۹۰

دهه ۱۹۹۰ یک دهه طلایی برای صنایع این کشور به حساب می‌آید. افزایش توجه به نوآوری، کوچ متخصصان شوروری به این کشور و افزایش حجم سرمایه‌گذاری‌های خارجی در این کشور در پی پیمان اسلو، که سیلیکون وادی را در مسیر توسعه خوشه‌های صنعتی با فناوری سطح بالا قرار داد.

سال  ۱۹۹۸ و ۱۹۹۹

در سال ۱۹۹۸ کمپانی اسرائیلی (mirabilis) پیام رسان (ICQ) را توسعه داد. این پیام‌رسان، ۱۸ ماه بعد از تولدش به قیمت ۴۰۷ میلیون دلار توسط شرکت آمریکایی (AOL) به صورت نقد خریداری شد. این موفقیت شرکت میرابلیس مثل یک بمب در صنایع دات کام اسرائیل سر و صدا کرد. پس از آن هزاران استارت آپ شروع به ایده‌پردازی و فعالیت کردند، به گونه‌ای که حجم سرمایه گذاری خطرپذیر در بین شرکت‌های این کشور از ۱.۸۵۱ میلیون دلار در سال ۱۹۹۹ به ۳.۷۰۱ میلیون دلار در سال ۲۰۰۰ رسید (لطفا به اعداد دقت کنید).

حالا بعد از گذشت پنجاه سال کشوری که هنوز موجودیتش از طرف برخی از کشورها به رسمیت شناخته نمی‌شود، اقتصادی به معنای واقعی دانش‌بنیان دارد. رسیدن به این اقتصاد مرهون سرمایه‌گذاری در امر تحقیق و توسعه، آموزش، وام‌های کم بهره دولت در حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و البته فارغ‌التحصیلانی است که عاشق فعالیت‌های کارآفرینانه هستند.

حالا بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی متقاعد شده‌اند که در اسرائیل دفتر داشته باشند و در زمینه‌های مختلف فعالیت کنند. شرکت آی بی ام با ۲۰۰۰ نفر کارمند، موتورولا با ۱۵۰۰، اینتل ۹۲۰۰، مایکروسافت ۷۵۰، اچ پی ۶۰۰۰ نفر، فیس بوک ۱۱۰ نفر و آمازون ۱۵۰ نفر از جمله شرکت‌های شناخته شده‌ای هستند که در این کشور فعالند. در جدول زیر عمده‌ترین شرکت‌های بین المللی فعال در اسراییل آمده‌اند.

 

سوخت موتور اقتصاد اسراییل نوآوری است (نه نفت) و همین سوخت باعث شد تا از یک اقتصاد توسعه‌نایافته به یک اقتصاد توسعه‌یافته و دانش‌بنیان دست پیدا کند. اقتصادی که بعد از اقتصاد آمریکا، موفق‌ترین اقتصاد در خلق صنایع با فناوری سطح بالا است. جدول زیر تعداد پارک‌های علم و فناوری فعال در حوزه فناوری‌های سطح بالا (High Tech) در این کشور را نشان می دهد. کشوری با تقریباً یک دهم جمعیت ایران به همان اندازه، پارک‌های علم و فناوری دارد.

حالا چه رقیب و چه دشمن، چه چیزی باید در مورد اسراییل قابل تأمل باشد؟ این فکر به ذهن من خطور می‌کند که چه چیزی باعث می‌شود به این دشمن، ایدئولوژیک نگاه کنیم؟ چه چیزی باعث می‌شود که در مستندها، فیلم‌ها، کتاب‌ها و سخنرانی‌ها به وفور در مورد تفکرات صهیونیسم بشنویم و بخوانیم، اما درمورد سیلیکون وادی؛ اسراییلی که ما نمی شناسیم، چیزی برای شنیدن وجود نداشته باشد.

جواب با شما!

منبع جداول: کتاب (Technology Financing and Commercialization)